Note: vind je een boel foto’s bij elkaar? Klik op 1 foto om ze groter en in slideshow te zien. Zie je vette letters en schuingedrukt? Dan zit er een linkje onder welke opent in een nieuw tabblad.
Ik begin bij dit straatnaambordje, Teut, je zult er maar wonen, gisteren liet ik het Hofje de Poth zien, en ik kwam er weer door een andere poort naar buiten, terug lopend naar mijn fiets zag ik dit straatje dus met ook nog prachtige gevelstenen waar ik geen info over kan vinden zo. Geen idee hoe oud het is en of er een betekenis aan vast zit.
In de rubriek Amersfoortse mysteries lossen wij elke week een vraagstuk voor je op, want als je door de stad loopt zijn er veel dingen die opvallen. Wij vinden het antwoord voor je, deze week op de vraag: waar dankt de straat Teut zijn naam aan?
Als je zigzaggend door de straten van de binnenstad loopt en iemand vraagt aan jou: ‘ben je teut?’, dan bedoelen ze: ben je dronken? Maar Amersfoort heeft ook een straat die Teut heet. Liepen daar dan veel dronken mensen? Het antwoord is: nee.
Waar de naam Teut wel vandaan komt
Het heeft alles te maken met bovenstaande plattegrond. De kaart van Amersfoort in 1588 door George Braun en Frans Hogenberg. De straat Teut bestaat dan al even. De oudste vermelding vinden we in 1381 en door de jaren heen wisselt de straat nog een paar keer van naam. Zo heet de straat Tote in 1390 en komt de naam Teut in 1512. Je moet even goed kijken, maar dan zie je dat de straat Teut op deze oude kaart niet helemaal recht loopt. We zoomen even in.
Wil je dit dus verder weten ~klik hier, want de kaarten zijn van belang~.
Ik fietste door en kwam inderdaad uit voor de Flint, de stadsschouwburg van Amersfoort, hier ben ik weleens geweest voor een groot besloten feest waar ook Rita Reys optrad die avond, het was magisch.
Ik bevond mij ineens aan het Noord Plantsoen, waar ik vorig jaar met de Waterlijn een tocht had gemaakt die hier dus ook langs voert. Ik wist niet dat het zo dichtbij was, maar had het kunnen weten. Waar zo’n boottochtje al niet goed voor is om later voor jezelf te weten waar je bent.
Ik fietste langs het platsoen en stuitte op de muren met het straatje, een druk verkeersstraatje overigens, maar het lukte mij het op een rustig moment op de foto te zetten. De stoepjes zijn smal zoals jullie zien, en daarmee heb je weinig ruimte om te fotograferen, want je ziet niet wanneer er iets aan komt, fiets of auto of brommers.
Een deur, met een slot, en dat wekt nieuwsgierigheid al had ik wel al een idee, natuurlijk moest ik daar meer van weten.
De verloren gewaande Portugees-Joodse begraafplaats aan de Bloemendalsestraat
Net buiten de middeleeuwse kern van Amersfoort, bij de Bloemendalsebuitenpoort, bevindt zich het restant van een oud bastion. Menigeen richt hier de blik op de grote joodse begraafplaats aan de westzijde van het voormalige bolwerk en keert daarmee het lege terrein aan de oostzijde de rug toe. Weinig mensen weten dat hier óók een joodse begraafplaats heeft gelegen, kleiner en ouder dan de bestaande aan de westzijde.
Deze vergeten begraafplaats behoort toe aan de allereerste joodse immigranten die in de stad werden toegelaten en is maar kort in gebruik geweest. Niemand weet wat er daarna is gebeurd. Op het terrein zelf herinnert niets meer aan de begraafplaats; men neemt aan dat de graven ‘ooit’ met zerken en al zijn verplaatst.
De vondst van een handjevol menselijk botmateriaal leidde tot een archeologisch onderzoek en de ontdekking dat de begraafplaats nog steeds in de bodem aanwezig is; nog altijd liggen hier de eerste joodse Amersfoorters begraven.
De heer J. Zwarts schreef in 1929 over een oud begraafplaatsje – tegenover de grote begraafplaats aan de Bloemendalsestraat – dat eveneens in bezit van de Joodse Gemeente was. Het zou volgens hem om een begraafplaatsje gaan dat ‘van de Portugeezen zou afkomstig zijn’. Hij heeft deze vermeende ‘oude Portugeesche Begraafplaats’ bezocht en daar een zerk aangetroffen met Hebreeuwse tekst. Zwarts identificeert de zerk op grond van de versiering als een liggende steen en dus (inderdaad) Sefardisch / Portugees.
De archeologen hebben samen met leden van de Nederlands-Israëlitische Gemeente en het Inter Provinciaal Opper Rabbinaat, inwoners van Amersfoort en betrokken ambtenaren en bestuurders van de stad ervoor gezorgd dat de teruggevonden graven ongemoeid zijn gelaten en weer toegedekt. Ze zijn in zekere zin opnieuw begraven, deze keer echter met de belofte dat ze niet meer worden vergeten: de begraafplaats wordt gerestaureerd en krijgt de naam ‘Al mee menoechot’, dat ‘Langs rustig water’ betekent.
(Uit: De archeologische omgeving; Gemeente Amersfoort, 26 december 2006)
Langs rustig water
ik kijk hoe ze hier ligt
een eeuwenoude grafsteen
in de armen van de Eem
zie hoe ze zich laat wiegen
in een beweging van heimwee en thuiskomen
met het kijken groeit een stilte
stiller dan mijn oren kunnen horen
worden de ruisende bomen kathedralen
waarin de geliefden van ooit weer zingen
dansen haast over het water naar elkaar toe
geheiligd door tranen van troost en afscheid
strooien hun stemmen rozenbladeren
van kaddish en kyrie in het rond
er is niemand meer die hen kent
en zij is te oud om hun namen nog te kunnen dragen
maar aan het mos dat haar bedekt
kun je zien hoe zacht hun liefde was
Frans van den Akker
(Dit gedicht won een prijs bij de wedstrijd Amersfoort over Amersfoort op 21 oktober 2012)
Aan het einde van de muur van de begraafplaats, voor de brug, zie je dit nog, deze trap die direct het water ingaat. Geen idee verder het hoe, wat en waarom, misschien is dat wel vertelt vorig jaar toen ik erlangs voer, maar dat ben ik dan vergeten. Ik besloot om terug te gaan naar mijn fiets en langzaam aan weer naar huis te fietsen. Nog 1 foto nam ik… wie goed kijkt, ziet mijn fiets zelfs staan.
Amersfoort is zo rijk aan historie, dat je dit niet eens kunt zien in een paar weken kom ik nu achter. Een aantal jaren terug, toen ik nog op Lycos kwam passen omdat hij geen trap meer kon lopen en ik voor het eerst hierheen kwam. Toen zei mijn moeder al… ‘jij hebt nu al meer gezien in 2 weken, dan ik in toen… 10 jaar dat ik hier woon…’
En dat mensen, wil ik nu zo graag mee geven, ken jij je eigen stad? Of je er nu geboren bent of niet, je zult vast de hoogtepunten kennen, maar kijk eens verder dan dat. Nog steeds leer ik elke keer weer iets, voor mij staat Amersfoort hoger op het lijstje nu, als historische stad en zelfs als winkelstad, dan Amsterdam. Never been here?
Dan wordt het tijd om al die andere steden waarvan je denkt dat het gebeurt eens te laten liggen. Ga naar Amersfoort, een winkel, proef de historie en verbaas je over alle terrassen op een kluitje wat zo gezellig is, ja ik heb zelfs voorkeur 😉 Waarover later vast meer!
